Tranh Kim Hoàng

Lịch sử

Tranh Kim Hoàng là một dòng tranh dân gian tiêu biểu của Việt Nam, phát triển mạnh từ thế kỷ 18 đến thế kỷ 19. Tên gọi “tranh Kim Hoàng” bắt nguồn từ tên làng Kim Hoàng, nay thuộc xã Vân Canh, huyện Hoài Đức, ngoại thành Hà Nội. Làng Kim Hoàng vốn được hình thành từ hai làng Kim Bảng và Hoàng Bảng nhập thành.

Theo truyền thuyết, dòng tranh này do ông Nguyễn Sỹ người Thanh Hóa ra Thăng Long lập nghiệp ở làng Kim Hoàng sáng tạo ra, với mong muốn có một dòng tranh mới, phù hợp với nông dân cả về thẩm mỹ và túi tiền. Dần dần, tranh Kim Hoàng được tổ chức thành một “phường tranh”, thu hút cả làng vào công việc này.

Thời kỳ hoàng kim của tranh Kim Hoàng là vào thế kỷ 19, khi tranh được quẩy gánh đi khắp xứ Đoài và được bán tại nhiều chợ như Sấu Giá, chợ Sơn Đồng, chợ Chùa Thầy, chợ Canh, chợ Diễn… Theo các cụ trong làng kể lại, những năm phát đạt, đi chợ bán tranh về phải được một gánh tiền Tự Đức nặng.

Tuy nhiên, đến năm Ất Mão đời Duy Tân (1915), xảy ra trận lụt lớn do vỡ đê Hoàng Mạc (huyện Từ Liêm), nước cuốn trôi khá nhiều ván in, nghề làm tranh Kim Hoàng từ đó suy giảm, chỉ còn lác đác vài hộ duy trì. Thêm vào đó, thị hiếu người dân chuyển sang thích tranh Hàng Trống hơn, người Kim Hoàng lại mua tranh Hàng Trống để mang về bán lại cho các làng quê trong vùng, dẫn đến thị trường tranh Kim Hoàng bị thu hẹp dần.

Đến khoảng cuối những năm 50 của thế kỷ 20, phong trào chống mê tín dị đoan đã dẫn đến việc các ván in bị chẻ làm củi. Tranh dân gian Kim Hoàng cũng không cạnh tranh được với tranh Đông Hồ vốn có giá rẻ hơn, vì thế dòng tranh này đã dần bị mai một, và đến năm 1945 thì tranh hoàn toàn không còn được sản xuất nữa.

Sau hơn 7 thập kỷ bị thất truyền, dòng tranh Kim Hoàng đã được các nhà nghiên cứu và nghệ nhân nỗ lực phục dựng. Năm 2016, nhà nghiên cứu Nguyễn Thị Thu Hòa, Giám đốc Bảo tàng Gốm sứ Hà Nội, đã khởi xướng Dự án Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng với sự tham gia của nhiều nghệ nhân, nhà nghiên cứu, nhà sưu tầm tranh dân gian Việt Nam cùng các họa sỹ, nhiếp ảnh gia.

Kỹ thuật

Giấy làm tranh

Tranh Kim Hoàng chuyên dùng giấy hồng điều hay giấy vàng tàu để làm tranh, dùng bức nền tươi thắm như vậy, cho nên tranh Kim Hoàng còn được gọi bằng một cái tên khác là “tranh đỏ”, rất phù hợp với không khí tươi vui của ngày Tết. Giấy đỏ làm tranh của tranh Kim Hoàng là một đặc điểm riêng biệt của tranh Kim Hoàng chẳng khác gì giấy điệp là đặc điểm riêng của tranh Đông Hồ.

Việc chọn giấy chuẩn bị giấy tốn rất nhiều thời gian và công sức. Trong quá trình phục dựng tranh Kim Hoàng, các nhà nghiên cứu đã phải tìm kiếm loại giấy phù hợp để tạo nên màu sắc đặc trưng của dòng tranh này.

Nét khắc ván in

Ván in của tranh Kim Hoàng được khắc hình với những nét tinh tế thanh nhã hơn so với ván in tranh Đông Hồ, khi in làm nổi bật lên những đường nét mực trên tấm giấy hồng điều. Đường nét của tranh Kim Hoàng mang tính hình tượng hóa, cách điệu nhiều hơn hẳn so với tranh Đông Hồ, mặc dù sử dụng cùng một chủ đề.

Ví dụ, trong bức tranh “Thần kê” (gà thần), con gà của tranh Kim Hoàng không phải là một chú gà dung dị bình thường, mà được khoác lên mình tấm áo của một “thần gà”, đuôi dài, rực rỡ với hình dáng của đuôi chim phượng hoàng. Hay như trong bức tranh về lợn, lợn của tranh Đông Hồ no đủ tròn đầy, nhưng con lợn của tranh Kim Hoàng được hình tượng hóa, chiếc mũi giống như một đám mây trong bức tranh cổ.

Kỹ thuật in

Tranh Kim Hoàng có kỹ thuật in độc đáo, khác với cả tranh Đông Hồ và tranh Hàng Trống. Nếu như tranh Đông Hồ được tạo thành hoàn toàn từ việc in ván đen và in ván các màu, tranh Hàng Trống chỉ in các nét mặc đen rồi tô màu, thì tranh Kim Hoàng lại được in làm hai lần.

Đầu tiên nghệ nhân đặt tấm giấy lên trên bề mặt ván in (kỹ thuật in ngửa giống như tranh Hàng Trống chứ không phải in sấp giống như tranh Đông Hồ), ấn nhẹ xuống, lần này được gọi là “in nhá” để trên tấm giấy xuất hiện những nét mực mờ, sau đó nghệ nhân dùng bút màu tô lên theo cảm hứng riêng của mình, cuối cùng mới đặt tấm tranh xuống, in thêm một lần nữa (gọi là “in đồ”), dùng xơ mướp khô xoa nhẹ để làm nổi bật rõ các đường nét.

Khác với các tranh lợn hoàn toàn khắc in – không vẽ tay của Đông Hồ, Hàng Trống, Làng Sình…, lợn Kim Hoàng được in trên nền giấy đỏ điều và chỉ in duy nhất bản mảng đen làm nền thân hình con lợn, sau đó nghệ nhân thả sức vẽ tay để tả mọi chi tiết như mắt, mõm, tai, đường viền tổng thể. Việc lựa chọn vẽ cái lon đựng cám hay lá ráy trước mõm lợn đều dựa trên ý muốn của người thợ Kim Hoàng.

Màu sắc

Màu sắc của tranh Kim Hoàng thường dùng mực tàu và các loại màu sắc có nguồn gốc tự nhiên, được trộn với chất kết dính là keo da trâu, khác với tranh Đông Hồ là dùng hồ nếp. Màu trắng tạo ra từ thạch cao, phấn nghiền nhuyễn trộn với nước, màu xanh chàm từ mực tàu hoà với nước chàm, màu đỏ lấy từ son, màu đen từ tro rơm rạ, màu xanh từ gỉ đồng, màu vàng từ nước ép của cây dành dành.

Màu sắc của tranh Kim Hoàng tươi tắn, rực rỡ và ấn tượng với những màu như đỏ hiên, đỏ điều, đỏ sen, vàng yến, qua thời gian vẫn giữ gìn được lâu bền sắc thắm buổi ban đầu, đặc biệt phù hợp với dòng tranh Tết.

Kỹ thuật tô màu

Tranh Kim Hoàng không giống như tranh Hàng Trống (dùng màu và nước hòa quyện với nhau để tạo nên những khoảng đậm nhạt khác nhau) mà dùng màu thật đậm đặc, khỏe khoắn, nét đưa bút cũng mạnh mẽ và phóng khoáng, một phần là bởi người làm tranh cần phải chọn lối vẽ nhanh, bút pháp linh hoạt kiểu quen tay, để có thể hoàn thành được những bức tranh cho kịp thời gian, nhưng cũng không thể phủ nhận một lý do khác chính là thẩm mỹ của làng quê, coi trọng sự chắc khỏe, đơn giản, khúc chiết.

Ngoài giấy hồng điều làm nền và màu sắc cháy bừng mạnh mẽ, tranh Kim Hoàng còn có một đặc điểm độc đáo khác nữa, đó chính là thơ đề trên góc bức tranh và bùa trấn tà ma.

Chủ đề phổ biến

Tranh Kim Hoàng cũng giống như tranh Đông Hồ, có những chủ đề quen thuộc với đời sống người dân nông thôn và cũng có những thể loại như tranh Tết, tranh thờ… đáp ứng được những nhu cầu đa dạng, từ trang hoàng nhà cửa nhân dịp Tết đến Xuân về, cầu cho phúc lộc đầy nhà, cho đến xua đuổi tà ma, giữ nhà yên ấm.

Tranh Tết

Tranh Tết Kim Hoàng có nhiều chủ đề phổ biến như:

1. Tranh gà (Thần kê): Khác với tranh gà Đông Hồ, gà trong tranh Kim Hoàng được hình tượng hóa với đuôi dài, rực rỡ như đuôi chim phượng hoàng, mang tính thần thánh hơn.
2. Tranh lợn (Lợn độc): Lợn trong tranh Kim Hoàng được in trên nền giấy đỏ điều và chỉ in duy nhất bản mảng đen làm nền thân hình con lợn, sau đó nghệ nhân vẽ tay để tả mọi chi tiết.
3. Tranh Ông Phúc – Ông Thọ: Ông Phúc cầm quả lựu (“Lựu khai bách tử”) hàm ý đông con nhiều cháu. Ông Thọ cầm quả đào (“Đào hiến thiên xuân”) tượng trưng cho sự trường thọ.
4. Tranh Ông Công Ông Táo: Thể hiện niềm tin về các vị thần bếp trong văn hóa truyền thống Việt Nam.
5. Tranh cuộc sống đồng quê: Phản ánh sinh hoạt thường ngày của người dân nông thôn.

Tranh thờ

Tranh thờ Kim Hoàng phục vụ nhu cầu tín ngưỡng, tâm linh của người dân. Các chủ đề phổ biến bao gồm:

1. Tranh thờ thần linh: Thể hiện các vị thần được thờ phụng trong tín ngưỡng dân gian.
2. Tranh xua đuổi tà ma: Có chức năng bảo vệ gia đình, giữ nhà yên ấm.
3. Tranh cầu phúc lộc: Thể hiện mong muốn về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Tranh tứ dân

Tranh tứ dân Kim Hoàng khắc họa bốn nghề nghiệp truyền thống trong xã hội phong kiến Việt Nam:

1. Ngư phủ: Người làm nghề đánh cá trên sông.
2. Tiều phu: Người làm nghề đốn củi trong rừng.
3. Nông phu: Người làm nghề cấy cày, làm ruộng.
4. Thi nhân: Nhà thơ, người làm nghề sáng tác văn chương.

Nghệ nhân nổi tiếng

Ông Nguyễn Sỹ

Theo truyền thuyết, ông Nguyễn Sỹ người Thanh Hóa là người đầu tiên sáng tạo ra dòng tranh Kim Hoàng khi ra Thăng Long lập nghiệp ở làng Kim Hoàng. Ông có mong muốn tạo ra một dòng tranh mới, phù hợp với nông dân cả về thẩm mỹ và túi tiền. Dưới sự dẫn dắt của ông, tranh Kim Hoàng dần dần được tổ chức thành một “phường tranh”, thu hút cả làng vào công việc này.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Thị Thu Hòa

Mặc dù không phải là nghệ nhân truyền thống, nhưng nhà nghiên cứu Nguyễn Thị Thu Hòa, Giám đốc Bảo tàng Gốm sứ Hà Nội, đã có công lớn trong việc phục dựng dòng tranh Kim Hoàng. Từ năm 2016, bà đã khởi xướng Dự án Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng và đã thuyết phục các nhà nghiên cứu, chuyên gia về lĩnh vực này tham gia cùng mình.

Bà đã tiếp xúc với những chuyên gia trong từng công đoạn làm tranh và nhận được sự hỗ trợ của họa sĩ Nguyễn Đức Hòa – người rất giỏi về tranh khắc gỗ, nhà thư pháp Lê Quốc Việt, nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế… Năm 2022, bà đã xuất bản cuốn sách “Tranh dân gian Kim Hoàng” – kết quả của Dự án Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng.

Họa sĩ Nguyễn Đức Hòa

Họa sĩ Nguyễn Đức Hòa là người rất giỏi về tranh khắc gỗ và đã tham gia vào Dự án Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng. Ông đã đóng góp quan trọng trong việc phục dựng kỹ thuật khắc ván và in tranh Kim Hoàng.

Nhà thư pháp Lê Quốc Việt

Nhà thư pháp Lê Quốc Việt cũng là một trong những người tham gia vào Dự án Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng. Ông đã góp phần phục dựng các yếu tố thư pháp trong tranh Kim Hoàng, như thơ đề trên góc bức tranh và bùa trấn tà ma.

Quy trình sản xuất

Quy trình sản xuất tranh Kim Hoàng truyền thống bao gồm các bước sau:

1. Chuẩn bị giấy

Tranh Kim Hoàng chuyên dùng giấy hồng điều hay giấy vàng tàu để làm tranh. Giấy được chuẩn bị kỹ lưỡng để tạo nền tươi thắm cho tranh.

2. Chuẩn bị ván khắc

Ván khắc tranh Kim Hoàng thường được làm từ gỗ thị, một loại gỗ có độ cứng vừa phải, dễ khắc và bền. Ván gỗ được gia công bằng phẳng, sau đó vẽ mẫu lên ván để chuẩn bị cho công đoạn khắc.

3. Khắc ván

Nghệ nhân sử dụng các dụng cụ khắc chuyên dụng để khắc theo đường nét của mẫu vẽ. Đây là công đoạn đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo và kinh nghiệm cao. Nét khắc của tranh Kim Hoàng tinh tế, thanh nhã, mang tính hình tượng hóa và cách điệu cao.

4. In tranh

Tranh Kim Hoàng được in làm hai lần:

• In nhá: Đặt tấm giấy lên trên bề mặt ván in (kỹ thuật in ngửa), ấn nhẹ xuống để trên tấm giấy xuất hiện những nét mực mờ.
• Tô màu: Nghệ nhân dùng bút màu tô lên theo cảm hứng riêng của mình.
• In đồ: Đặt tấm tranh xuống, in thêm một lần nữa, dùng xơ mướp khô xoa nhẹ để làm nổi bật rõ các đường nét.

5. Pha màu và tô màu

Màu sắc của tranh Kim Hoàng được làm từ các nguyên liệu tự nhiên:

• Màu trắng: từ thạch cao, phấn nghiền nhuyễn trộn với nước
• Màu xanh chàm: từ mực tàu hoà với nước chàm
• Màu đỏ: từ son
• Màu đen: từ tro rơm rạ
• Màu xanh: từ gỉ đồng
• Màu vàng: từ nước ép của cây dành dành

Các màu này được trộn với chất kết dính là keo da trâu, khác với tranh Đông Hồ là dùng hồ nếp.

Tranh Kim Hoàng dùng màu thật đậm đặc, khỏe khoắn, nét đưa bút cũng mạnh mẽ và phóng khoáng, tạo nên phong cách riêng biệt.

6. Hoàn thiện

Sau khi in và tô màu xong, tranh được phơi khô. Nếu cần, nghệ nhân sẽ thêm thơ đề trên góc bức tranh và bùa trấn tà ma, tạo nên đặc điểm độc đáo của tranh Kim Hoàng.

Ý nghĩa biểu tượng

Tranh Kim Hoàng không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, phản ánh tín ngưỡng, văn hóa và đời sống tinh thần của người Việt Nam.

Biểu tượng về phúc lộc và trường thọ

Tranh Ông Phúc – Ông Thọ là một ví dụ điển hình về biểu tượng phúc lộc và trường thọ trong tranh Kim Hoàng. Ông Phúc cầm quả lựu (“Lựu khai bách tử”) hàm ý đông con nhiều cháu, tượng trưng cho sự phúc lộc, sinh sôi nảy nở. Ông Thọ cầm quả đào (“Đào hiến thiên xuân”) tượng trưng cho sự trường thọ, sống lâu trăm tuổi.

Biểu tượng về sự thịnh vượng và no đủ

Tranh lợn (Lợn độc) và tranh gà (Thần kê) trong tranh Kim Hoàng không chỉ đơn thuần là hình ảnh của những con vật nuôi quen thuộc, mà còn là biểu tượng của sự thịnh vượng, no đủ và may mắn. Lợn tượng trưng cho sự giàu có, sung túc, còn gà (đặc biệt là gà trống) tượng trưng cho sự may mắn, thành đạt.

Biểu tượng về sự bảo vệ và xua đuổi tà ma

Tranh thờ và tranh có bùa trấn tà ma trong tranh Kim Hoàng mang ý nghĩa bảo vệ gia đình, xua đuổi tà ma, giữ nhà yên ấm. Đây là biểu hiện của tín ngưỡng dân gian, niềm tin vào sự bảo hộ của các vị thần linh đối với cuộc sống con người.

Biểu tượng về bốn nghề nghiệp truyền thống

Tranh tứ dân Kim Hoàng khắc họa bốn nghề nghiệp truyền thống (ngư, tiều, nông, thi) không chỉ phản ánh cơ cấu xã hội phong kiến Việt Nam mà còn thể hiện triết lý về sự hài hòa giữa con người với thiên nhiên, giữa lao động chân tay và lao động trí óc.

Biểu tượng về màu đỏ

Màu đỏ trong tranh Kim Hoàng không chỉ là đặc điểm kỹ thuật mà còn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Trong văn hóa Việt Nam, màu đỏ tượng trưng cho may mắn, hạnh phúc, niềm vui và sự thịnh vượng. Việc sử dụng giấy hồng điều làm nền cho tranh Kim Hoàng thể hiện mong muốn về một cuộc sống tươi đẹp, rực rỡ như màu sắc của tranh.

Trải nghiệm AI

Trải nghiệm AI về tranh Kim Hoàng mang đến cho người dùng cơ hội khám phá và tương tác với kho tàng nghệ thuật truyền thống một cách sống động và hiện đại. Thông qua công nghệ AI, người dùng có thể:

Khám phá lịch sử và đặc điểm

AI cung cấp thông tin chi tiết về lịch sử, đặc điểm, kỹ thuật và ý nghĩa của tranh Kim Hoàng, giúp người dùng hiểu sâu hơn về giá trị văn hóa và nghệ thuật của dòng tranh này. Người dùng có thể tìm hiểu về quá trình phát triển của tranh Kim Hoàng từ thế kỷ 18 đến nay, cũng như các đặc điểm độc đáo về kỹ thuật in, màu sắc và bố cục.

Nhận diện tranh Kim Hoàng

AI có thể giúp nhận diện các bức tranh Kim Hoàng, phân biệt với các dòng tranh dân gian khác, và thậm chí xác định tính chân thực của tranh. Người dùng có thể tải lên hình ảnh của một bức tranh và AI sẽ phân tích các đặc điểm như màu sắc, bố cục, đường nét để xác định đó có phải là tranh Kim Hoàng hay không, và nếu đúng, đó là bức tranh thuộc thể loại nào.

Tạo tranh Kim Hoàng cá nhân hóa

Người dùng có thể sử dụng AI để tạo ra các tác phẩm tranh Kim Hoàng cá nhân hóa, kết hợp các yếu tố truyền thống với sở thích cá nhân. Ví dụ, người dùng có thể chọn một chủ đề, màu sắc và bố cục, sau đó AI sẽ tạo ra một bức tranh Kim Hoàng theo phong cách truyền thống nhưng với nội dung cá nhân hóa.

Tham quan ảo làng Kim Hoàng

Thông qua công nghệ thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR), người dùng có thể tham quan ảo làng Kim Hoàng xưa, tìm hiểu quy trình sản xuất tranh từ khâu chuẩn bị giấy, khắc ván, pha màu đến in tranh, và gặp gỡ các nghệ nhân nổi tiếng.

Học vẽ tranh Kim Hoàng

AI cung cấp các hướng dẫn tương tác về cách vẽ tranh Kim Hoàng, giúp người dùng học và thực hành các kỹ thuật truyền thống. Người dùng có thể theo dõi các bước vẽ tranh, từ phác thảo ban đầu đến hoàn thiện sản phẩm, với sự hướng dẫn chi tiết và phản hồi từ AI.

Phục dựng tranh cổ

AI có thể giúp phục dựng các tác phẩm tranh Kim Hoàng đã bị hư hỏng hoặc mất mát, góp phần bảo tồn di sản văn hóa. Bằng cách phân tích các mảnh còn lại của tranh hoặc các bức tranh tương tự, AI có thể tái tạo lại các phần bị mất hoặc hư hỏng, giúp khôi phục lại vẻ đẹp nguyên bản của tranh.

Tương tác với tranh

Thông qua AR, người dùng có thể tương tác với các nhân vật và cảnh vật trong tranh Kim Hoàng, tạo nên trải nghiệm nghệ thuật độc đáo. Ví dụ, người dùng có thể thấy các nhân vật trong tranh di chuyển và tương tác với nhau, hoặc nghe giải thích về ý nghĩa của các biểu tượng trong tranh.

Chia sẻ và cộng đồng

AI tạo điều kiện cho người dùng chia sẻ tác phẩm, kiến thức và trải nghiệm của họ với cộng đồng yêu thích tranh Kim Hoàng trên toàn thế giới. Người dùng có thể tham gia các diễn đàn trực tuyến, chia sẻ các tác phẩm tranh Kim Hoàng của mình, và học hỏi từ những người khác trong cộng đồng.

Thư viện hình ảnh

Thư viện hình ảnh về tranh Kim Hoàng cung cấp nguồn tài liệu phong phú giúp người xem hiểu rõ hơn về hình dáng, màu sắc và đặc điểm của dòng tranh dân gian này. Thư viện bao gồm:

Các bức tranh tiêu biểu

• Tranh Thần kê (gà thần): Tranh gà với đuôi dài, rực rỡ như đuôi chim phượng hoàng, mang tính thần thánh.
• Tranh Lợn độc: Tranh lợn được in trên nền giấy đỏ điều với các chi tiết được vẽ tay.
• Tranh Ông Phúc – Ông Thọ: Ông Phúc cầm quả lựu, Ông Thọ cầm quả đào, tượng trưng cho phúc lộc và trường thọ.
• Tranh Ông Công Ông Táo: Thể hiện niềm tin về các vị thần bếp trong văn hóa truyền thống Việt Nam.
• Tranh Tứ dân: Khắc họa bốn nghề nghiệp truyền thống: ngư phủ, tiều phu, nông phu, thi nhân.

Quy trình sản xuất

• Chuẩn bị giấy: Hình ảnh về quy trình chuẩn bị giấy hồng điều hoặc giấy vàng tàu.
• Khắc ván: Hình ảnh về quy trình khắc ván gỗ thị với những nét tinh tế, thanh nhã.
• In tranh: Hình ảnh về quy trình in nhá, tô màu và in đồ.
• Pha màu và tô màu: Hình ảnh về quy trình pha màu từ các nguyên liệu tự nhiên và tô màu với nét đậm đặc, khỏe khoắn.
• Hoàn thiện: Hình ảnh về quy trình hoàn thiện tranh, thêm thơ đề và bùa trấn tà ma.

Quá trình phục dựng

• Nghiên cứu: Hình ảnh về quá trình nghiên cứu, tìm kiếm tài liệu về tranh Kim Hoàng.
• Thử nghiệm: Hình ảnh về quá trình thử nghiệm các kỹ thuật, màu sắc để phục dựng tranh Kim Hoàng.
• Sản xuất: Hình ảnh về quá trình sản xuất tranh Kim Hoàng phục dựng.
• Triển lãm: Hình ảnh về các triển lãm tranh Kim Hoàng phục dựng.

Nghệ nhân và nhà nghiên cứu

• Nhà nghiên cứu Nguyễn Thị Thu Hòa: Hình ảnh về nhà nghiên cứu Nguyễn Thị Thu Hòa, người đã khởi xướng Dự án Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng.
• Họa sĩ Nguyễn Đức Hòa: Hình ảnh về họa sĩ Nguyễn Đức Hòa, người đã tham gia vào Dự án Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng.
• Nhà thư pháp Lê Quốc Việt: Hình ảnh về nhà thư pháp Lê Quốc Việt, người đã góp phần phục dựng các yếu tố thư pháp trong tranh Kim Hoàng.

Làng Kim Hoàng

• Cảnh quan: Hình ảnh về làng Kim Hoàng xưa và nay.
• Văn hóa: Hình ảnh về văn hóa, phong tục tập quán của làng Kim Hoàng.

Hướng dẫn nhận biết

Để nhận biết và phân biệt tranh Kim Hoàng với các dòng tranh dân gian khác, người xem có thể dựa vào các đặc điểm sau:

Màu sắc

Tranh Kim Hoàng nổi bật với nền giấy hồng điều hoặc giấy vàng tàu, tạo nên màu nền đỏ đặc trưng, vì thế còn được gọi là “tranh đỏ”. Màu sắc của tranh Kim Hoàng tươi tắn, rực rỡ và ấn tượng với những màu như đỏ hiên, đỏ điều, đỏ sen, vàng yến.

Đường nét

Đường nét của tranh Kim Hoàng mang tính hình tượng hóa, cách điệu nhiều hơn hẳn so với tranh Đông Hồ, mặc dù sử dụng cùng một chủ đề. Nét khắc tinh tế, thanh nhã, khi in làm nổi bật lên những đường nét mực trên tấm giấy hồng điều.

Kỹ thuật in

Tranh Kim Hoàng được in làm hai lần: in nhá để tạo nét mực mờ, sau đó tô màu, và cuối cùng in đồ để làm nổi bật rõ các đường nét. Kỹ thuật này khác với cả tranh Đông Hồ (in ván đen và in ván các màu) và tranh Hàng Trống (in nét mặc đen rồi tô màu).

Chủ đề

Tranh Kim Hoàng có những chủ đề quen thuộc với đời sống người dân nông thôn và cũng có những thể loại như tranh Tết, tranh thờ… Tuy nhiên, cách thể hiện các chủ đề này mang đậm phong cách riêng của tranh Kim Hoàng, với tính hình tượng hóa và cách điệu cao.

Thơ đề và bùa trấn tà ma

Ngoài giấy hồng điều làm nền và màu sắc cháy bừng mạnh mẽ, tranh Kim Hoàng còn có một đặc điểm độc đáo khác nữa, đó chính là thơ đề trên góc bức tranh và bùa trấn tà ma.

So sánh với các dòng tranh khác

• Tranh Đông Hồ: Tranh Đông Hồ sử dụng giấy điệp làm nền, in nhiều màu từ nhiều ván khắc khác nhau, trong khi tranh Kim Hoàng sử dụng giấy hồng điều làm nền, in hai lần và tô màu bằng tay.
• Tranh Hàng Trống: Tranh Hàng Trống chỉ in các nét mặc đen rồi tô màu, trong khi tranh Kim Hoàng in hai lần và có tính hình tượng hóa, cách điệu cao hơn.
• Tranh làng Sình: Tranh làng Sình mang đậm bản sắc văn hóa miền Trung, trong khi tranh Kim Hoàng phản ánh đời sống văn hóa của người dân miền Bắc.

Nhận biết tranh thật – giả

Để phân biệt tranh Kim Hoàng thật và giả, người xem có thể chú ý đến các yếu tố sau:

• Kỹ thuật: Tranh Kim Hoàng thật được tạo ra bằng kỹ thuật in khắc gỗ kết hợp với tô vẽ thêm bằng tay, tạo nên những đường nét tinh tế, sắc sảo.
• Màu sắc: Tranh Kim Hoàng thật sử dụng màu tự nhiên, có độ bền cao và không bị phai màu theo thời gian.
• Chất liệu: Tranh Kim Hoàng thật được in trên giấy hồng điều hoặc giấy vàng tàu, tạo nên màu nền đỏ đặc trưng.
• Nguồn gốc: Tranh Kim Hoàng thật thường có nguồn gốc rõ ràng, được sản xuất bởi các nghệ nhân hoặc nhà nghiên cứu tham gia vào Dự án Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng.

Tài liệu tham khảo

1. Wikipedia. (2022). Tranh Kim Hoàng. https://vi.wikipedia.org/wiki/Tranh_Kim_Ho%C3%A0ng
2. Bảo tàng Lịch sử Quốc gia. (2020). Hồi sinh tranh Kim Hoàng: Dòng tranh đã thất truyền 7 thập kỷ. https://baotanglichsu.vn/vi/Articles/3091/71348/hoi-sinh-tranh-kim-hoang-dong-tranh-dja-that-truyen-7-thap-ky.html
3. Báo Cáo Viên. (2022). ‘Tranh dân gian Kim Hoàng’: Truyền cảm hứng về “dòng tranh đỏ”. https://baocaovien.vn/tin-tuc/tranh-dan-gian-kim-hoang-truyen-cam-hung-ve-dong-tranh-do/57185.html
4. Twinkl. (2023). Tìm hiểu 12 dòng tranh dân gian Việt Nam tiêu biểu nhất. https://www.twinkl.com/teaching-wiki/12-dong-tranh-dan-gian-viet-nam-tieu-bieu-nhat
5. Redsvn. (2018). Tranh Kim Hoàng – sự hồi sinh một dòng tranh dân gian. https://redsvn.net/tranh-kim-hoang-mot-dong-tranh-dan-gian-cho-ngay-hoi-sinh/
6. Afamily. (2020). Kim Hoàng – tranh Tết vang bóng một thời và hành trình đưa dòng tranh hóa thạch hơn 7 thập kỷ của đất Hà thành về thời hoàng kim. https://afamily.vn/kim-hoang-tranh-tet-vang-bong-mot-thoi-va-hanh-trinh-dua-dong-tranh-hoa-thach-hon-7-thap-ky-cua-dat-ha-thanh-ve-thoi-hoang-kim-20200124090245945.chn
7. Báo Pháp luật Việt Nam. (2021). Hồi sinh dòng “tranh Đỏ” thất truyền suốt 7 thập kỷ trên đất Kinh kỳ. https://baophapluat.vn/hoi-sinh-dong-tranh-do-that-truyen-suot-7-thap-ky-tren-dat-kinh-ky-post387619.html
8. Nguyễn Thị Thu Hòa. (2022). Tranh dân gian Kim Hoàng. Nhà xuất bản Thế giới.